اختلال بیش فعالی (2)

برخی مشکلات مربوط به بیش فعالی کدامند؟

یکی از مشکلات موجود در تشخیص بیش فعالی این است که اغلب با سایر اختلالها همراه است. دو سوم از کودکان مبتلا به بیش فعالی به صورت همزمان به اختلالهای دیگری نیز دچار هستند. برخی از این اختلالات به شرح زیرند:

* اختلال ضدیت و اختلال هدایتی:

در حدود 35% از کودکان بیش فعال دچار اختلال ضدیت هستند که با علائم لجبازی، فوران خشم، کج خلقی، تمایل به دعوا و مبارزه و زیر پا گذاشتن قوانین بروز می کنند. اختلال هدایتی نیز علائم مشابهی دارد اما تظاهرات پرخاشگری در آن شدیدتر است. کودکانی که اختلال هدایتی دارند بیشتر دچار مشکل با قانون می شوند. همراهی این دو اختلال با بیش فعالی نوع برانگیخته و نوع ترکیبی بیشتر دیده می شود.

* اختلال خلق:

بیش فعالی در برخی موارد همراه با اختلالات خلقی مانند افسردگی است. در حدود 18% از کودکان بیش فعال خصوصاً نوع بی توجه، افسردگی را تجربه می کنند. ممکن است احساس بی کفایتی، انزوا و بیهودگی کنند و عقب ماندگی تحصیلی و مشکلات اجتماعی پیدا کنند. این کودکات اعتماد به نفس پایینی دارند.

* اختلال اضطرابی:

اختلال اضطرابی در 25% کودکان بیش‌فعال وجود‌دارد. علائم شامل نگرانی شدید، ترس، اضطراب و وحشت هستند که حتی می‌تواند علائم جسمی مانند تپش قلب، تعریق، درد شکمی و اسهال ایجاد‌کند. از اختلالاتی که با بیش‌فعالی همراهی دارد اختلال وسواسی اجباری و سندرم تورت هستند. همچنین تیکهای صوتی و حرکتی که مکرراً تکرار می‌شوند ممکن است وجود داشته‌باشند. کودکی که چنین علائمی دارد باید توسط متخصص ارزیابی‌شود.

* ناتوانی در آموختن:

در حدود نیمی از کودکان مبتلا به بیش فعالی در آموختن ناتوان هستند. شایعترین نوع آن ناتوانی در خواندن و نوشتن است. با اینکه بیش فعالی ناتوانی در آموختن نیست اما به دلیل تداخلی که در توجه و تمرکز کودک ایجاد می‌کند مانع عملکرد مناسب کودک در مدرسه می‌شود.

اگر کودک به طور همزمان مبتلا به بیش‌فعالی و اختلالات دیگر باشد پزشک طرح درمانی مناسبی را اجرا خواهد‌کرد. اگر علائم ترکیبی باشند برخی درمانها مناسبتر هستند.

بیش فعالی چگونه درمان می‌شود؟

بیش فعالی درمان قطعی ندارد ولی می‌توان آن را به خوبی اداره کرد. پزشک کودک شما طرح درمانی دراز مدت و ویژه‌ای را ارائه می‌دهد. هدف این است که به کودک کمک کنید تا بتواند رفتار خود را کنترل کند. خانواده نیز باید محیطی فراهم کنند که کودک بتواند چنین کاری را انجام دهد.

در بیشتر موارد بهترین درمان، ترکیبی از درمان دارویی و رفتار درمانی است. هر روش درمانی مناسبی به پیگیری و ارزیابی دقیق نیاز دارد. در طی این پیگیریها پزشک درمان را تنظیم و تعدیل می‌کند. این نکته بسیار مهم است که والدین فعالانه در درمان کودک مشارکت نمایند. آموزش والدین بخش مهمی از درمان بیش فعالی است.

داروها: داروهای مختلفی برای درمان بیش فعالی به کار می‌روند. شامل:

* داروهای محرک:

بهترین داروهایی که به کار می‌روند داروهای محرک هستند. این داروها بیش از 50 سال است که در درمان بیش‌فعالی استفاده می‌شوند. برخی داروها چند نوبت در روز استفاده می‌شوند. عوارض جانبی احتمالی شامل افزایش اشتها، شکم درد، تحریک پذیری و بی‌خوابی هستند. در مورد عوارض دراز مدت هنوز شواهدی وجود ندارد.

* داروهای غیر محرک:

این داروها در سال2003 برای درمان بیش فعالی به کار برده شدند. به نظر می‌رسد این داروها نسبت به داروهای محرک عوارض کمتری دارند و تاثیر آنها تا 24 ساعت به طول می‌انجامد.

* ضد افسردگیها:

در برخی موارد از ضد افسردگیها استفاده می‌شود. در سال 2004 سازمان غذا و داروی آمریکا در مورد مصرف این داروها هشدار داد که ممکن است در مواردی موجب افزایش خطر خودکشی در کودکان و نوجوانان شود. اگر چنین دارویی برای کودک شما تجویز شود باید خطرات آن نیز سنجیده شود.

داروها می توانند اثرات متفاوتی بر روی کودکان داشته باشند. ممکن است کودکی به یک نوع درمان پاسخ دهد اما در مورد کودکی دیگر اثر بخش نباشد. پس از مشخص شدن درمان صحیح ممکن است پزشک درمانهای متفاوتی را ارائه دهد خصوصا اگر بیش فعالی با سایر اختلالات همراه باشد.

رفتار درمانی:

تحقیقات نشان داده است که داروهایی که در درمان به کار می‌روند در صورتی که همراه با رفتاردرمانی استفاده‌شوند بسیار موثرتر خواهند‌بود.

رفتار درمانی، تلاش برای تغییر الگوی رفتاری کودک است و هدف این است که:

• محیط خانه و مدرسه‌ی کودک سازماندهی و منظم شود.
• دستورات و فرامین واضح به کودک داده شود.
• سیستم مناسبی برای تعیین جایزه در مقابل رفتار خوب و پیامد منفی در مقابل رفتار نامناسب طراحی شود.

در اینجا چند روش رفتاردرمانی را بیان می کنیم:

• برای کار‌های روزمره یک روال مشخص در نظر بگیرید. سعی کنید که هر روز یک برنامه‌ی مشخص، از ساعت بیدار شدن از خواب تا ساعت به خواب رفتن کودک داشته باشید. برنامه‌در یک جای ثابت روی دیوار نصب کنید تا کودک سر تا سر روز بتواند آن را ببیند و بر اساس آن بازی کند، تکالیف مدرسه و کارهای روزمره را انجام دهد.
• به منظم شدن کودک خود کمک کنید. کیف مدرسه، لباسها و اسباب بازیها را هر روز در جای مشخص و ثابتی قرار دهید. در این صورت احتمال این که کودک وسایل مورد نیاز خود را گم کند بسیار کم می شود.
• از حواس پرتی کودک جلوگیری کنید. تلویزیون، رادیو و کامپیوتر را خاموش کنید. مخصوصاً هنگامی که کودک در حال انجام تکالیف مدرسه است عواملی که موجب حواس پرتی کودک می شوند را دور کنید.
• انتخابهای کودک را محدود کنید. تنها امکان انتخاب بین دو چیز را به او بدهید. مثلا بین این خوراکی، این تفریح، این غذا یا آن. در این صورت کودک هیجان زده و سردرگم نخواهد شد.
• روابط خود با کودک را تغییر دهید. به جای بحث، توضیح طولانی، متقاعد کردن یا گول زدن کودک دستورات واضح، روشن و مختصر به او بدهید که مسئولیتهایش را به او یادآوری کند.
• از تعیین هدف و جایزه استفاده کنید. یک لیست از اهداف و رفتارهای مورد نظر تهیه کنید و رفتارهای مثبت را در آن علامت بزنید سپس برای تلاش کودک خود جایزه تعیین کنید. در تعیین اهداف واقع گرا باشید و به جای فکر کردن به موفقیت یک شبه به قدمهای کوچک کودک خود بیاندیشید.
• از انضباط به صورت موثری بهره بگیرید. در برابر یک رفتار نامناسب به جای فریاد زدن یا تنبیه بدنی، یکی از امتیازات او را لغو کنید. در مورد کودکان کوچکتر می توان به سادگی آنان را تا موقعی که رفتار بهتری نشان دهند نادیده گرفت.
• کمک کنید تا ذوق و استعداد کودک شکوفا شود. تمام کودکان نیاز دارند که موفقیت را تجربه کنند و احساس خوبی نسبت به خود پیدا کنند. توجه کنید که کودک شما چه کاری را خوب انجام می دهد. ممکن است این کار در زمینه‌ی ورزش، هنر یا موسیقی باشد که می‌تواند مهارتهای اجتماعی و نیز اعتماد به نفس کودک را افزایش دهد.

در مورد درمانهای مکمل، آموزش والدین، بیش فعالی در مدرسه، حمایت از کودک و سیر بیش فعالی در بزرگسالی در آینده صحبت خواهیم کرد.